Milieukwaliteitsnormen zijn gericht op het beschermen van mensen, planten, dieren en andere organismen. Er zijn milieukwaliteitsnormen voor water, bodem en lucht. Concentraties van stoffen in het milieu boven hun norm, kunnen schadelijk zijn voor mens en ecosysteem.

De overheid gebruikt milieukwaliteitsnormen bijvoorbeeld voor:

• de vergunningverlening in het kader van onder meer de Wet milieubeheer en de Waterwet;
• de beoordeling van de milieukwaliteit;
• de formulering van beleid om normoverschrijding terug te dringen;
• het saneringsbeleid.

De milieukwaliteitsnormen zijn te vinden via Zoek stoffen. Bij de normen staat de status en de bron vermeld.

Gebruik termen

Verschillende wettelijke kaders  gebruiken verschillende termen, bijvoorbeeld maximaal toelaatbaar risiconiveau, maximale waarden, interventiewaarde of streefwaarde. Zie hiervoor de verschillende pagina’s  voor water, bodem en lucht. De omgevingswet gebruikt de term omgevingswaarde. Op deze website is ervoor gekozen om de term norm als overkoepelende term te gebruiken.

Normen ter bescherming van mens en milieu

Bij het afleiden van milieukwaliteitsnormen worden effecten op mens en milieu onderzocht. We kijken naar effecten van stoffen op planten en dieren die in het water of de bodem leven. Dit noemen we ecotoxicologische effecten. Voor mensen kan het gaan om directe blootstelling, bijvoorbeeld via het inademen van lucht. Er is ook indirecte blootstelling, bijvoorbeeld via het eten van vis uit oppervlaktewater of groente uit de bodem. De concentratie van een stof in lucht, water of bodem die zowel mensen als organismen in het milieu voldoende beschermt, wordt vastgesteld als norm. De berekeningen voor de mens gaan uit van levenslange blootstelling van mensen aan het buitenmilieu. Voor de berekening  gebruiken we gezondheidskundige risicogrenzen voor consumenten. Door de verschillen in blootstellingsduur kunnen milieukwaliteitsnormen afwijken van bijvoorbeeld:

• normen op de werkplek (zie Grenswaarden voor de werknemer),
• normen voor (kortdurende) blootstelling na incidenten (zie Rampen en incidenten).

Afleiden en vaststellen van normen

De Europese commissie stelt normen vast op EU Europese unie (Europese unie) niveau voor lucht, oppervlaktewater en drinkwater. Voor stoffen die voor Nederland relevant zijn, leidt de Nederlandse overheid normen af volgens de Handleiding normafleiding. Deze handleiding volgt de EU methodes aangevuld op punten waar de Europese methodiek niet in voorziet. Daarnaast gebruikt de Nederlandse overheid een eigen methode om snel indicatieve milieurisicogrenzen af te leiden, zie de Handleiding normafleiding. Dat kan bijvoorbeeld nodig zijn voor een vergunningaanvraag. Vergunningverleners kunnen via de helpdesk verzoeken indienen om dergelijke normen af te leiden. Bedrijven kunnen ook een norm afleiden en deze inbrengen in de procedure om te laten vaststellen. Zie hiervoor de ”Procedure vaststelling normen”.

Status van de normen

Wettelijke normen

Wettelijke normen zijn opgenomen in Europese of Nederlandse wet- en regelgeving en zijn direct geldig. Voorbeelden zijn de waterkwaliteitsnormen in de Kaderrichtlijn Water (zie KRW) en de interventiewaarden in de Circulaire bodemsanering.

Beleidsmatige normen

Naast de normen in de wet- en regelgeving zijn er ook normen beleidsmatig vastgesteld door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW Infrastructuur en Waterstaat (Infrastructuur en Waterstaat )). Vergunningverleners kunnen deze normen gebruiken bij het uitvoeren van hun taken. De normen kunnen bijvoorbeeld zijn opgenomen in een lozings- of emissievergunning. Beleidsmatige normen zijn getoetst in een wetenschappelijke klankbordgroep en een beleidsmatige werkgroep. Daarna worden ze vastgesteld door een stuurgroep van IenW.

Indicatieve normen

Normen zijn af te leiden via een uitgebreide methode of via een beknopte methode. Normen die via de uitgebreide methode zijn afgeleid heten gedegen normen. Gedegen normen kunnen beleidsmatig worden vastgesteld en in wettelijke regelingen terecht komen. De beknopte methode gebruiken we bijvoorbeeld als er snel een norm nodig is voor een vergunning. Deze normen heten indicatieve normen. Ook indicatieve normen kunnen beleidsmatig worden vastgesteld. Voor een wettelijke regeling geen we de voorkeur aan gedegen normen.

Overschrijding van de normen

Door concentraties van stoffen in het milieu te meten (of te berekenen), kan blijken of normen worden overschreden. De wijze van meten en toetsen (aantal meetpunten, frequentie, tijdstip, middeling) heeft invloed op de conclusies. Eisen aan de methoden van meting en toetsing zijn vaak opgenomen in de betreffende wetsteksten, net als de consequenties van overschrijdingen. Meer informatie is te vinden op de pagina’s:  Oppervlaktewater, Water voor drinkwaterbereiding, Bodem, grond en grondwater, en Lucht.