Natuurlijke toxinen zijn giftige stoffen die door de natuur worden voortgebracht. In de voedselveiligheid worden ze gezien als contaminanten, omdat ze niet opzettelijk door de mens in voedsel of diervoeder terecht komen. Natuurlijke toxinen worden onderverdeeld in bacteriële toxinen, dierlijke toxinen (zoötoxinen), schimmeltoxinen (mycotoxinen), algentoxinen (mariene biotoxinen) en plantentoxinen (fytotoxinen).

Risico’s

Mensen kunnen blootgesteld worden aan natuurlijke toxinen, bijvoorbeeld door besmet voedsel. Deze toxinen kunnen tot ernstige gezondheidsproblemen leiden. Van veel natuurlijke toxinen is maar weinig bekend over de gezondheidsrisico’s. Voor schimmeltoxinen zijn de meeste gegevens beschikbaar. Voorbeelden zijn aflatoxine, dat voorkomt in beschimmelde noten en pinda’s en kankerverwekkend is, en deoxynivalenol (DON deoxynivalenol (deoxynivalenol)) in beschimmelde granen dat braken of groeivertraging kan veroorzaken.
Voor mycotoxinen kunnen gezondheidskundige grenswaarde worden vastgesteld. Deze waarden geven aan hoeveel een mens zonder risico voor de gezondheid kan binnenkrijgen. Voor mariene biotoxinen zijn meestal alleen summiere gegevens bekend. Acute vergiftiging kan optreden na het eten van schelpdieren zoals oesters en mosselen waarin deze toxinen zich kunnen ophopen.

Wettelijk kader

Wereldwijde regels

De Codex Alimentarius (Codex) is een VN Verenigde Naties (Verenigde Naties)-organisatie onder de FAO en de WHO. Dit forum ontwikkelt internationale standaarden voor voedselproducten, zoals Maximum Limieten (ML Maximum Level (Maximum Level)’s) voor toxinen. Deze Codex MLs Maximum Limieten (Maximum Limieten) worden vastgelegd in de GSCTFF(PDF) (Algemene Standaard voor Contaminanten en Toxinen in Voedsel en Diervoeder).
De Codex standaarden krijgen een wettelijke status als zij in nationale of regionale (zoals EU Europese unie (Europese unie)) wetgeving worden overgenomen. De WTO (Wereldhandelsorganisatie) hanteert de Codex standaarden bij handelsconflicten. Daarmee zijn zij in de praktijk ook zonder wettelijke status wel bindend.

Europese wetgeving

Algemene wetgeving over verontreinigingen in levensmiddelen is vastgelegd in Verordening (EEG) 315/93. Natuurlijke toxinen vallen onder de wetgeving voor contaminanten. De maximumgehalten voor contaminanten en toxinen in voedsel zijn in de EU vastgelegd in Verordening 2023/915.
Daarnaast zijn er voor vijf groepen mariene biotoxinen maximumgehalten vastgelegd in Verordening 853/2004/EC , waaraan schelpdieren moeten voldoen om te mogen worden verhandeld in de EU.
Een overzicht van EU wetgeving over verontreinigingen in voedsel vindt u onder “EU - contaminanten”.

Nederlandse wetgeving

De bovenstaande verordeningen gelden ook in Nederland. Alleen voor TTX (tetrodotoxine) is er nationaal maximum gehalte in tweekleppige weekdieren in de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen. Een overzicht van de in Nederland geldende wetgeving voor natuurlijke toxinen in voedsel vindt u op de website van het Regulier overleg warenwet.

Instituten rond voedsel

Wereldwijd

Het wetenschappelijke comité JECFA van de FAO Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties (Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties) en WHO World Health Organization (World Health Organization) stelt risicobeoordelingen op. Op basis van deze risicobeoordelingen concludeert het Codex Comité voor Contaminanten in Voedsel of het nodig is om standaarden (zoals ML's) voor contaminanten en toxinen vast te stellen.

Europa

Het Panel on Contaminants in the Food Chain (CONTAM Panel on Contaminants in the Food Chain (Panel on Contaminants in the Food Chain) Panel) van de EFSA Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) is belast met de risicobeoordeling van natuurlijke toxinen. In de factsheet “Food contaminants” staat aangegeven hoe de EU zorgt voor veilig voedsel.

Nederland

• De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit)) onderzoekt de veiligheid van voedsel en controleert daarbij ook op het voldoen aan de geldende wetgeving voor contaminanten en toxinen. Het ministerie van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en de NVWA bepalen of er maatregelen nodig zijn. Zij kunnen daarbij het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) vragen om eerst een risicobeoordeling uit te voeren.
• Het Voedingscentrum geeft informatie over gezond, duurzaam en veilig eten.
• Voor de Nederlandse inbreng in de Codex Alimentarius onderhoudt het ministerie van LVVN een Nederlandse Codex website.