Natuurlijke toxinen zijn giftige stoffen die door de natuur worden voortgebracht. In de voedselveiligheid worden ze gezien als contaminanten, omdat ze niet opzettelijk door de mens in voedsel of diervoeder terecht komen. Natuurlijke toxinen worden onderverdeeld in bacteriële toxinen, dierlijke toxinen (zoötoxinen), schimmeltoxinen (mycotoxinen), algentoxinen (mariene biotoxinen) en plantentoxinen (fytotoxinen).
Risico’s
Mensen kunnen blootgesteld worden aan natuurlijke toxinen, bijvoorbeeld door besmet voedsel. Deze toxinen kunnen tot ernstige gezondheidsproblemen leiden. Van veel natuurlijke toxinen is maar weinig bekend over de gezondheidsrisico’s. Voor schimmeltoxinen zijn de meeste gegevens beschikbaar. Voorbeelden zijn aflatoxine, dat voorkomt in beschimmelde noten en pinda’s en kankerverwekkend is, en deoxynivalenol (DON (deoxynivalenol
)) in beschimmelde granen dat braken of groeivertraging kan veroorzaken.
Voor mycotoxinen kunnen gezondheidskundige grenswaarde worden vastgesteld. Deze waarden geven aan hoeveel een mens zonder risico voor de gezondheid kan binnenkrijgen. Voor mariene biotoxinen zijn meestal alleen summiere gegevens bekend. Acute vergiftiging kan optreden na het eten van schelpdieren zoals oesters en mosselen waarin deze toxinen zich kunnen ophopen.
Wettelijk kader
Wereldwijde regels
De Codex Alimentarius (externe link) (Codex) is een VN (Verenigde Naties
)-organisatie onder de FAO (externe link) en de WHO (externe link). Dit forum ontwikkelt internationale standaarden voor voedselproducten, zoals Maximum Limieten (ML (Maximum Level
)’s) voor toxinen. Deze Codex MLs (Maximum Limieten
) worden vastgelegd in de GSCTFF(PDF) (externe link) (Algemene Standaard voor Contaminanten en Toxinen in Voedsel en Diervoeder).
De Codex standaarden krijgen een wettelijke status als zij in nationale of regionale (zoals EU (Europese unie)) wetgeving worden overgenomen. De WTO (externe link) (Wereldhandelsorganisatie) hanteert de Codex standaarden bij handelsconflicten. Daarmee zijn zij in de praktijk ook zonder wettelijke status wel bindend.
Europese wetgeving
Algemene wetgeving over verontreinigingen in levensmiddelen is vastgelegd in Verordening (EEG) 315/93 (externe link). Natuurlijke toxinen vallen onder de wetgeving voor contaminanten. De maximumgehalten voor contaminanten en toxinen in voedsel zijn in de EU vastgelegd in Verordening 2023/915 (externe link).
Daarnaast zijn er voor vijf groepen mariene biotoxinen maximumgehalten vastgelegd in Verordening 853/2004/EC (externe link) , waaraan schelpdieren moeten voldoen om te mogen worden verhandeld in de EU.
Een overzicht van EU wetgeving over verontreinigingen in voedsel vindt u onder “EU - contaminanten (externe link)”.
Nederlandse wetgeving
De bovenstaande verordeningen gelden ook in Nederland. Alleen voor TTX (externe link) (tetrodotoxine) is er nationaal maximum gehalte (externe link) in tweekleppige weekdieren in de Warenwetregeling Verontreinigingen in levensmiddelen (externe link). Een overzicht van de in Nederland geldende wetgeving voor natuurlijke toxinen in voedsel vindt u op de website van het Regulier overleg warenwet (externe link).
Instituten rond voedsel
Wereldwijd
Het wetenschappelijke comité JECFA (externe link) van de FAO (Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties ) en WHO (World Health Organization ) stelt risicobeoordelingen op. Op basis van deze risicobeoordelingen concludeert het Codex Comité voor Contaminanten in Voedsel (externe link) of het nodig is om standaarden (zoals ML's) voor contaminanten en toxinen vast te stellen.
Europa
Het Panel on Contaminants in the Food Chain (externe link)(CONTAM (Panel on Contaminants in the Food Chain ) Panel) van de EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid ) is belast met de risicobeoordeling van natuurlijke toxinen. In de factsheet “Food contaminants (externe link)” staat aangegeven hoe de EU zorgt voor veilig voedsel.
Nederland
- De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (externe link) (NVWA (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit )) onderzoekt de veiligheid van voedsel en controleert daarbij ook op het voldoen aan de geldende wetgeving voor contaminanten en toxinen. Het ministerie van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en de NVWA bepalen of er maatregelen nodig zijn. Zij kunnen daarbij het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) vragen om eerst een risicobeoordeling uit te voeren.
- Het Voedingscentrum (externe link) geeft informatie over gezond, duurzaam en veilig eten.
- Voor de Nederlandse inbreng in de Codex Alimentarius onderhoudt het ministerie van LVVN een Nederlandse Codex website (externe link).